از ماکام تا دستگاه: راهنمای جامع حالت‌های ملودیک موسیقی ترکی و فارسی

مکام ترکی و مکام ایرانی (ایرانی) (همچنین به عنوان دستگاه شناخته می شود) هر دو سیستمی از حالت های ملودیک هستند که در موسیقی کلاسیک سنتی فرهنگ های مربوطه خود استفاده می شوند. علیرغم اشتراک برخی از شباهت ها، آنها از نظر ساختار، رویکرد و شیوه های عملکرد تفاوت های قابل توجهی دارند.

1. واژه شناسی:

   • در موسیقی ترکی از واژه مکم و در موسیقی ایرانی از واژه دستگاه استفاده می شود.

2. ساختار:

   • مکام های ترکی اساساً مبتنی بر یک سیستم سلسله مراتبی از چهار آکورد (قطعات چهار نت) و پنج آکورد (قطعات پنج نت) هستند که برای ایجاد یک ساختار ملودیک خاص ترکیب می شوند. این سیستم شامل حدود 100 مکم است که برخی از آنها محبوب تر و رایج تر هستند.
   • دستگاه‌های فارسی مبتنی بر سیستمی متشکل از هفت دستگاه اولیه هستند که هر کدام دارای مجموعه‌ای از ویژگی‌های ملودیک، نقوش و گوشه‌ها (عبارات آهنگین کوتاه) هستند. این هفت دستگاه بیشتر به پنج آواز (حالت) ثانویه تقسیم می شوند که در مجموع 12 حالت اولیه و ثانویه ایجاد می شود.

3. میکروتون ها و فواصل:

   • هر دو سیستم ترکی و فارسی از میکروتون‌ها (ربع آهنگ‌ها) استفاده می‌کنند که فواصل کمتری نسبت به آنچه در موسیقی غربی وجود دارد، می‌دهد. با این حال، نحوه استفاده از این میکروتون ها و فواصل خاص در هر سیستم بین دو سنت متفاوت است.

4. مدولاسیون:

   • در موسیقی ترکی، مدولاسیون بین مکام ها رایج است که امکان انتقال از یک مکم به دیگری را در یک قطعه موسیقی واحد فراهم می کند.
   • در موسیقی ایرانی مدولاسیون کمتر دیده می شود و تمرکز بر توسعه ساختار ملودیک در دستگاه یا آواز است. با این حال، مدولاسیون هنوز هم می تواند بین دستگاه های مرتبط یا آوازها رخ دهد.

5. اجرا و بداهه نوازی:

   • هم در موسیقی ترکی و هم در موسیقی ایرانی بداهه نوازی نقش بسزایی دارد. موسیقی ترکی شکل خاصی از بداهه نوازی به نام «تکسیم» دارد، که یک بداهه ساز تک‌نوازی است که اغلب قبل یا بین بخش‌های ساخته شده ظاهر می‌شود. موسیقی ایرانی مفهومی مشابه به نام آواز دارد که عبارت است از اجرای بداهه آوازی یا دستگاهی در ساختار دستگاه.
   • موسیقی کلاسیک ایرانی اغلب مبتنی بر ردیف است که مجموعه‌ای از گوشه‌ها است که مبنایی برای بداهه‌پردازی و آهنگسازی در دستگاه دستگاه قرار می‌گیرد. مجری از ردیف به عنوان نقطه شروع برای خلق یک اجرای بداهه استفاده می کند.

6. ابزار:

   • هر دو موسیقی ترکی و ایرانی دارای سازهای منحصر به فردی هستند، اما در برخی از سازهای مشترک مانند عود، نی و کمانچه نیز مشترک هستند. با این حال، تکنیک های نوازندگی و کوک این سازها ممکن است بین این دو سنت متفاوت باشد.

به طور خلاصه، در حالی که مکام‌های ترکی و دستگاه‌های فارسی به دلیل ساختار مودال و استفاده از میکروتون‌ها شباهت‌هایی با یکدیگر دارند، اما سیستم‌های متمایز با رویکردهای متفاوت برای توسعه ملودی، بداهه‌پردازی و شیوه‌های اجرا هستند.

برای اطلاعات بیشتر در مورد ماکام موسیقی ترکی: راهنمای ماکام موسیقی ترکی